Mapa strony Webmaster Kontakt

Menu:

Internetowe centrum edukacyjno-oświatowe w Lubomierzu:

Pogoda na jutro:




* Zagórzanie *Tradycje zagórzańskie Stroje Zagórzańskie

Zagórzanie od wieków związani z ziemią rodzinna, siebie nazywają „pniokami”, a przybyszów którzy ledwo zapuścili tutaj korzenie „krzokami” .

„Zgórzanie” to grupa góralska zamieszkująca doliny położone w północnej stronie Gorców i w części przyległego Beskidu Wyspowego. Są oni oddzieleni na południu wałem Gorców od sąsiednich Podhalan. na północnym wschodzie grzbietami Ćwilina, Mogielnicy i Śnieżnicy od sąsiednich Lachów zaś na północnym zachodzie pasma górskie oddzielają od grupy zwanej Kliszczakami. W ten sposób teren ten tworzy zwarte terytorium ze wszystkich stron otoczone górami, co w pełni wyjaśniałoby nazwę tej grupy mieszkającej za górami czyli „Zagórzanie” .

Wiele wspólnych cech posiadają Zagórzanie z sąsiednimi Kliszczakami, Lachami czy też Podhalanami zarówno w stroju, muzyce jak też gwarze.

Tereny zamieszkałe przez Zagórzan były jeszcze w XVIII w. częściowo puszczą ciągnącą się wówczas od Myślenic aż po Karpaty. Stanowiła ona naturalną granicę między Polską a Węgrami. Pierwsi osadnicy zaczęli osiedlać się na tych terenach w XIV w., największe jednak nasilenie osadnicze przypadło na okres panowania Kazimierza Wielkiego. Wtedy to wydane zostały przywileje lokacyjne dla niezbyt odległych od terenu Zagórzan Myślenic (1342 r.), Stróży (1348 r.), Pcimia (1351 r.) i Lubnia (136o r.). Niedługo po nich odbyła się lokacja Kasiny Wielkiej (1363 r.), Mszany Górnej (1365 r.), Olszówki (1388 r.) a także Niedźwiedzia - położonego u stóp Gorców i przyległego Beskidu Wyspowego /1398 r./.

Pierwsze jednak wzmianki o osadnictwie na tym terenie są zamieszczone w dokumentach z 1 maja 1254 r., gdzie Bolesław Wstydliwy nadaje te ziemie wojewodzie Krakowskiemu Teodorowi Gryficie.

Następne wzmianki znajdują się w pracy historyka ks.Jana Długosza pt. „Debeneficus” w tomie zatytułowanym „ Monastyria”, gdzie pisze on o posiadłościach kościelnych i klasztornych. Z prac tych wynika, że Zakon Cystersów otrzymał duże posiadłości ziemskie w roku 1238 po prawej stronie rzeki Raby od Gorców po zlewisko rzeki Kasina od Teodora Gryfity. W roku 1308 zakon osiadł już w Szczyrzycu a za wierność i okazaną pomoc otrzymał od Króla Władysława Łokietka tzw. „ Przywilej Generalny”, na podstawie którego mógł zakładać bez dodatkowych dokumentów lokacyjnych wsie i miasta zarówno na prawie polskim jak też magdeburskim czyli „po wsze czasy”.

Ludność zasiedlająca tereny Zagórzan przybywała wzdłuż dolin z przeludnionego jak na ówczesne czasy Powiśla, była to ludność rdzenna polska bez domieszek obcych narodowości. Zapiski parafialne z Mszany Dolnej wzmiankują o napływie ludności niemieckiej na te tereny jednak wiadomości te nie są sprawdzone. W XV w. pojawili się na terenie polskich Beskidów Wołosi. Była to ludność rumuńska trudniąca się wypasem, która wędrowała z dalekich Bałkanów w głąb Karpat, pociągając za sobą elementy południowo słowiańskie i ruskie. Wołosi nie ominęli również terenu Zagórzan. Świadczą m.in. o tym niektóre nazwy jak: Magura, Przysłop, Kiczora i Turbacz, jak również niektóre nazwiska występujące do dziś: Lupa, Sutor, Fudala, Ogiela a także zachowane do dziś nazewnictwo i organizacja pasterstwa.

W czasach feudalnych wsie Zagórzańskie były własnością królewską, niektóre z nich jak Mszana Dolna, Kasinka, Olszówka i Raba Niżna pozostały posiadłościami królewskimi do czasów zaboru tej części Małopolski przez Austrię. Inne miejscowości jak Kasina Wielka, Poręba Wielka, Niedźwiedź, Podobin, Konina, Łostówka, Łętowe, Mszana Dolna Lubomierz oraz Witów i Zawada wchodziły w skład tzw. Klucza porębskiego.

Rząd austriacki wyprzedał wiele miejscowości osobom prywatnym, między innymi Mszanę Dolną zakupił w 1801 r. Piotr Wodzicki, który następnie odsprzedał ją w 1816 r. Antoniemu Juszczakiewiczowi. Inne miejscowości również przechodziły podobne losy aż w końcu uległy parcelacji wśród miejscowych włościan. Należy zaznaczyć, że ziemia zagórzańska była uboga, trudna do uprawy, toteż parcelacja załatwiła problem tylko połowicznie. Zaorywano pastwiska i przerabiano je na ziemię uprawną, co z kolei spowodowało zmniejszenie pogłowia owiec i bydła. Trudności te spowodowały, że już w XVIII wieku wyruszały z terenu Zagórza gromady robotników sezonowych za Wisłę, a także na południe przez Karpaty na Nizinę Węgierską.

Pod koniec XIX wieku Zagórzanie wyjeżdżali do Francji lub Stanów Zjednoczonych tam poszukując dla siebie zajęcia i zarobku. Większość emigrantów po zarobieniu pieniędzy wracało do swoich miejscowości przynosząc ze sobą nową modę. Początkowo nie byli oni dobrze przyjmowani, później jednak imponowali przede wszystkim ludziom młodym, którzy idąc za przykładem również chcieli mieć takie nowe stroje miejskie i chcieli zachowywać się podobnie. Zarzucali tradycyjne stroje ludowe, stare zwyczaje i obrzędy. Pod wpływem „nowinek” zmieniło się myślenie o życiu poprzez szerokie kontakty z ludźmi z innych regionów, zmieniła się gospodarka, budownictwo i inne.

Stare zwyczaje i obrzędy pamiętają tylko ludzie starsi oraz zespoły regionalne kultywujące tradycje Zagórzan.

Bibliografia: Piotr Lulek seminarium folklorystyczne “Obyczajowość regionalna oraz działalność zespołów na przykładzie regionu Zagórzan”, Kasina Wielka 5-6 kwietnia 2008 r.

Lubomierz 2008 Karol Buła® mr.rezo@wp.pl